پيشگفتار:

«بسياري از مواد مي توانند روي مواد ديگر تاثير بگذارند كه با ميل آنها به انجام  واكنش شيميايي تفاوت بسيار زيادي دارد. آنها از اين طريق  باعث تجزيه اين مواد تشكيل مواد جديد مي شوند، ولي در تركيب  مواد جديد  وارد نمي شوند. اين نيروي جديد كه تا كنون  ناشناخته بوده هم در مواد آلي وهم در مواد  معدني  وجود دارد… من آن را نيروي كاتاليستي مي نامم. همچنين تجزيه مواد توسط  اين نيرو  را كاتاليزور مي نامم»

(ژ-ژ برزليوس(Berzelius ) (1836 ) مجله  علوم فلسفي  جديد ادينبورو، xxy  ، 223)

اولين باري كه نام  كاتاليز در متن  علمي آمد در متن  بالا بود. تا پيش از آن  لغت كاتاليز به معني «قانون شكني و بر هم زدن نظم بود. شايد بر داشت برزليوس ان بود كه عمل كاتاليز اصول و قوانين  يافته  شده تا سال  1836  را نقض مي كرد  توجه  به اين نكته جالب است كه جايگزين كردن تعدادي از كلمات  عبارت  به كار رفته توسط برزليوس  با كلمات  امروزي، خلاصه  بسيار خوبي  از نگرش  فعلي ما به كاتاليزر  به دست مي دهد. كاتاليست  يك قاعده خيلي اساسي در توليد و انفعال  سوختها و مواد شيميايي مي باشد.

بررسي مبحث كاتاليست  يك موضوع مهم و حساس  بوده كه علاقه  خيلي از دانشمندان و مهندسين  به ان جلب  شده است. كاتاليست  عملاً در صنعت  تصفيه نفت  به كار مي رود و تقريباً  همه مواد نفتي  در فرايندها ، توسط  واكنشهاي كاتاليستي  تهيه مي شوند. كاتاليستها براي اولين بار در دنيا  در سال 1909  هنگاميكه  استوالد(Ostwald  )  به خاطر كارش جايزه نوبل گرفت  به رسميت شناخته شد. سه سال  بعد آن افتخار به سباتير ( Sabatier  ) بخشيده شد. 

بررسي  بحران اخير انرژي  و در دهه تحريم نفت عرب در سال 1973  و  متعاقب آن فعاليتهاي اوپك (O.P.E.C  ) ، اهميت كاتاليست آشكار تر  مي شود و به سرعت  شناخته مي گردد.  يعني كاتاليست تكيه گاهي براي مقدار  زيادي انرژي  تلقي
مي گردد.  اين مواد به وسيله  ايالات متحده و ملل صنعتي  ديگر توليد مي شوند.

امروزه سيستم هاي كاتاليستي  به دو دسته بزرگ همگن و ناهمگن تقسيم
مي شوند. در سيستم هاي همگن، كاتاليست، معمولاً يك گونه محلول است. در حالي كه در سيستم هاي ناهمگن، كاتاليست معمولاً يك جامد  نا محلول است كه واكنش  فقط روي  سطح آن انجام  مي شود.

تاريخچه كاتاليست :

كاتاليست بعنوان يك پديده اخيراً بررسي گرديده است . ظاهراً اولين كاتاليست ، براي واكنشهاي آنزيمي در شكل تهيه و ساخت شراب و سركه بكار گمارده شد . همچنين در تهيه صابون كه يك عمل بسيار قديمي است . مورد توجه قرار گرفت . اين واكنشها به تبديل كاتاليستي شكر به اتيل الكل به اسيد استيك و چربي به يك نمك است و گليسيرين منجر گرديد .

در طي اواخر قرن هيجدهم دانش شيمي سريعاً گسترش مي يافت و طبيعي بود كه اثر مواد خارجي بر روي واكنشهاي شيميايي مطالعه شود . بين سالهاي 1835-1780 آزمايشات متعدد و با ارزشي ، اثرات مواد خارجي را بر روي واكنشهاي شيميايي شرح دادند . اين آزمايشات واكنشهاي اسيدها را در محلول و واكنشهاي فاز گازي و واكنشهاي جذب بوسيلة جامدات را مورد بحث قرار ميدادند . اهداف كار كاتاليستها بوسيلة فوزينيري[1] ، كه اولين كسي بود كه رابطه بين جذب سطحي[2]  و افزايش سرعت واكنشها را بوسيلة جامدات مورد توجه قرار داد ، پيشرفت نمود . از جمله افراد ديگر فارادي [3] ، دريافته بود كه جذب سطحي مواد اوليه يك قاعده مهم در صورت گرفتن يك واكنش در حضور يك جامد مي باشد . همچنين كلمنت[4] و ديزرمس[5] اظهار داشتند كه اكسيدهاي نيتروژن يك نقش اساسي را در اكسيداسيون دي اكسيد گوگرد بوسيلة تشكيل يك تركيب بازي ميكنند . خيلي از آزمايشها بر روي طرز عمل كاتاليستها با موادي صورت ميگرفت كه امروزه بعنوان كاتاليستها مورد استفاده در صنايع نفت مطرح ميباشند . بعنوان مثال اسيدهاي قوي ، خاكها و فلزاتي از قبيل پلاتين  .

[1]  FUSINIERI

[2] ADSORPTION

[3] FARADAY

[4] CLEMENT

[5] PISORINES

1 BERZALIUS                                     3 LIEBIG

2 OSTWALD                                       4 BERTHOLET                                       5 WILHELMY